ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ

Χρυσούλα Παπαδημητρίου

Τμήμα Β3

Στην εκδήλωση που διοργανώνει το Σχολείο μας, το Α' Αρσάκειο Λύκειο Ψυχικού, με τον γενικό τίτλο "ΜΝΗΜΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ – ΦΩΣ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ 100 χρόνια μετά…", την Πέμπτη, 8 Δεκεμβρίου 2022 και ώρα 6.30 το απόγευμα, στο Θέατρο Αρσακείων Σχολείων Ψυχικού, θα χορέψουμε και τρεις Μικρασιατικούς χορούς, σε διδασκαλία του καθηγητή μας της Φυσικής Αγωγής, κ. Κωνσταντίνου Μαρούλη: Ένα συρτό, ένα σκερτσοπεταχτό και ένα καρσιλαμά.

Ας δούμε, λοιπόν, συνοπτικά τους κύριους παραδοσιακούς χορούς της Μικρασίας. 

Tα τραγούδια και οι σκοποί που επιζούν σήμερα σε μεγάλο μέρος της λαϊκής μουσικής μας, είναι γνωστό ότι αποτελούν μια κληρονομιά που έρχεται από τα βάθη των αιώνων και από μια περιοχή που βρίσκεται τόσο κοντά όσο και μακριά μας: τη Μικρά Ασία. 

Στη Σμύρνη υπήρχαν χοροί που χορεύονταν σε όλη την Ελλάδα: καλαματιανός, συρτός, αλλά και πολλοί χοροί «τοπικοί», όπως ο καρσιλαμάς, αντικριστός χορός (στα τουρκικά carsi=αντίκρυ, απέναντι), ο ζεϊμπέκικος που προέρχεται από τους ζεϊμπέκηδες, το τσιφτετέλι (στα τουρκικά ciftetelli = με διπλή χορδή), ο χασάπικος, ο χορός των χασάπηδων της Πόλης και άλλοι. Στην Αθήνα και τον Πειραιά ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα τα μουσικά συγκροτήματα από τη Σμύρνη εμφανίζονταν με Αρμένηδες, Τούρκους ακόμη και Εβραίους μουσικούς παντρεύοντας στοιχεία από τη μουσική τους στις δικές τους συνθέσεις. Οι παραδοσιακοί χοροί της Μικράς Ασίας έχουν άμεση σχέση με τους χορούς των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Αυτό συμβαίνει γιατί η θάλασσα δεν αποτέλεσε σύνορο, αλλά λειτούργησε ευεργετικά προσφέροντας ένα δρόμο-μέσο επικοινωνίας. 

Ο Καρσιλαμάς ή Γαρτσιλαμάς ανήκει στους αντικρυστούς χορούς. Αντικρυστά σημαίνει ότι οι χορευτές χορεύουν ο ένας απέναντι από τον άλλο. Χορεύεται σε μεικτά ζευγάρια και στα αστικά κέντρα συνοδεύεται με ρεμπέτικη μουσική. Η λέξη έχει την ετυμολογία προέρχεται από την τουρκική λέξη Karşilama. Ως παραδοσιακό, κατεξοχήν γαμήλιο χορό, τον συναντάμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, σε διάφορες παραλλαγές και με αρκετές διαφορές.  

   

Ο συρτός είναι ένας παραδοσιακός ελληνικός χορός που η προέλευσή του τον ανάγει στην αρχαία Ελλάδα. Το όνομα του χορού προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη «σύρω» (τον χορό). Αρχικά οι χορευτές είναι πιασμένοι σε κύκλο και χορεύουν με απλά βήματα άλλοτε μπροστά όλα ή άλλοτε κάποια πίσω και αυτό δηλώνει την έννοια του συρτού. Έπειτα χορεύουν ελεύθερα στον χώρο και κάνουν διάφορες φιγούρες. Είναι από τους πιο εύκολους και συνηθισμένους χορούς. Σε ορισμένα τραγούδια οι χορευτές χωρίζονται σε ζευγάρια και χορεύουν πάλι στον ίδιο βηματισμό αλλά αντικριστά για να δηλώσουν την έννοια του μπάλου. Ο Συρτός χορεύεται σήμερα σε όλη την Ελλάδα και είναι διαδεδομένος σε πολλές χώρες.

 

Ο ζεϊμπέκικος ως παλιός χορός είναι αυστηρά ανδρικός για αυτό και πολλές φορές αποκαλείται, εξαιτίας των χορευτικών του κινήσεων από άνδρες, ως «χορός του αετού». Είναι χορός που δεν έχει βήματα αλλά μόνο φιγούρες και μία συγκεκριμένη κυκλική κίνηση. Είναι χορός σύνθετος που συνδυάζει στοιχεία και από άλλους χορούς: τον τσάμικο και ιδίως τον καλαματιανό, που φαίνεται να έχει και τον ίδιο ρυθμό.

Ο μεγάλος ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης έχει ζωγραφίσει ζεϊμπέκηδες και σε ένα κείμενό του γράφει: "Το 1934 είδα αληθινούς ζεϊμπέκηδες που μπαρκάρανε στη Σμύρνη, στο πλοίο που με πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη. Αυτοί οι ζεϊμπέκηδες ήταν ντυμένοι με τις παλιές στολές τους και έμοιαζαν πολύ μ’ αυτούς που είχε ζωγραφίσει ο Γύζης και ο Λύτρας. ..Προς το ηλιοβασίλεμα, όταν ξεκίνησε το πλοίο για την Πόλη, ένας νεαρός χόρεψε πάνω στο κατάστρωμα. Ήταν κοντός και χοντροκόκαλος, αλλά μόλις άρχισε να κινείται πραγματικά μετεμορφώθη. Δεν ήταν πια το ίδιο πρόσωπο. Την ανδρεία του, γιατί ήταν ανδρείος πολύ, σχεδόν άγριος, συνεπλήρωνε περίεργα ένα είδος ταπεινότητος και ένα είδος ευγνωμοσύνης, που δεν ήταν γνωστό ποιον απευθύνεται και ήταν σαν να ευγνωμονεί, με πολλή σεμνότητα ένα θεό, για το θαύμα που είναι η ζωή. Τον συνόδευε ένα τουμπελέκι, που χτυπούσε ένας άλλος ζεϊμπέκης, στο μαγικό ρυθμό 9/8. (…)".  

 

Το τσιφτετέλι ή αλλιώς ο χορός της κοιλιάς είναι αντικρυστός αυτοσχεδιαζόμενος, γυναικείος χορός, διαδεδομένος τόσο στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, όσο και στην Ανατολή. Οι μελετητές αναφέρουν ως πιθανότερο τόπο προέλευσής του την αρχαία Ελλάδα. Άλλοι προσπαθούν να τεκμηριώσουν την καταγωγή του στην Κεντρική Ασία. H ετυμολογία του πιθανότατα προέρχεται από το ότι παιζόταν κάποτε σε διπλή (τσιφτέ) χορδή (τέλι). Δηλαδή, οι παλιοί Έλληνες Μικρασιάτες και γενικά Ανατολίτες μουσικοί, τοποθετούσαν τις δύο ψηλότερες χορδές του βιολιού κοντά-κοντά και τις χόρδιζαν στην ίδια νότα με διαφορά οκτάβας ώστε η μελωδία να παίζεται με οκτάβες και να ηχεί ενισχυμένη. Η Βυζαντινή μουσική στην κλίμακα του χορού, είναι φανερή. Τον χορεύουν ζευγάρια, αλλά χορεύεται και από γυναίκα «σόλο». 

 

Σκερτσοπεταχτός - Χασάπικο